'We zitten in een onmogelijke driehoek tussen werk, beleid en het ouderschap'

Worstelen met ouderschap

Het publiek dat op de 51ste Vrouwendag bij De Kriekelaar in Schaarbeek afkomt, is ontzettend divers en tegelijkertijd duidelijk één groep. Ze komen te voet, op hakken, op gympen, te wiel en zijn jong (enkele maanden) tot ouder (een stuk of acht decennia). Wat ze gemeen hebben, is dat ze opkomen voor en steun betuigen aan vrouwen. En dat ze honger hebben, gezien de drukte in de kantine. De lunch loopt dan ook uit, maar een kwartier later stroomt de zaal vol voor Je Moeder?!: Worstelen met ouderschap, een panelgesprek met Ianthe Mosselman, Noëmi Willemen, Lut Verstappen en Tuly Salumu. De moderatie ligt bij Martha Claeys.

Je moeder, en de moeder, wordt niet opgehemeld tijdens dit gesprek. Het doel is juist een veelzijdiger beeld van moederschap te creëren, waarin ruimte is voor imperfecties. Of, laten we het anders noemen, een beeld waarin ruimte is voor de moeder. Ruimte voor de worstelingen die je tegenkomt, de emoties die je voelt, ruimte om echt te praten over moederschap. Want hoewel er veel gepraat wordt over moederschap, zoals Noëmi Willemen treffend demonstreert in een gesproken Instagram-live, is het moeilijk om echt open te praten over hoe lastig, hoe zwaar, hoe onhandig het moederschap kan zijn: “Worstelen met het ouderschap. Hoe doe je dat? Een heel klein beetje. Zeker niet te veel, want het is het toch eigenlijk allemaal waard.”

Een samenvatting van het gesprek in drie worstelingen die je eigenlijk niet mag hebben.

Ianthe Mosselman, auteur van Al die liefde en woede, vertelt hoe ze als moeder worstelde met de afhankelijkheid van anderen die ze ervaarde: opeens werd ze afhankelijk van medische hulp, had ze hulp nodig als ze de bus in wilde, als ze over straat liep. Het gevoel dankbaarheid te moeten tonen vanwege de hulp die ze kreeg, gecombineerd met de angst en onzekerheid die ze voelde in haar moederschap maakte haar boos. Boos buiten het maatschappelijk toelaatbare kader. Want de moeder mag best een beetje lijden binnen het maatschappelijk toelaatbare, sterker nog, je moet het lijden als moeder-martelares doorstaan en omarmen.

Toch zei schrijver en journalist Tuly Salumu tegen een vriendin dat ze dat wel vond. Salumu is moeder van twee kinderen, waarvan haar eerste zoon in tegenstelling tot zijzelf wit is. Ze vertelt hoe de column die ze hier over schreef, waarin ze uitlegde te worstelen met hoe om te gaan met zijn huidskleur, zorgde voor veel haat en commentaar. In de column die ze voor dit panelgesprek schreef, maakt ze een distinctie tussen normale moederlijke gevoelens – zoals hopen dat je kind socialer wordt en goed meekomt met leeftijdsgenoten – en abnormale moederlijke gevoelens – zoals willen dat je kind donkerder zou zijn. De ontgoocheling die ze voelde toen haar zoon met een witte huid geboren werd, was iets wat ze alleen moest dragen. Want als moeder mag je dan wel een beetje worstelen, maar je moet wel louter positieve gevoelens jegens je kind koesteren.

Dan heb je ook nog de moeders waarover juist weer te weinig wordt gepraat. Dat zijn de moeders die niet in het traditionele gezinsplaatje passen met een vader, een moeder en liefst twee kinderen. Zo beschrijft Lut Verstappen, van Kenniscentrum Gezinswetenschappen Hogeschool Odisee, tegen welke drempels zij aanliep als meemoeder in een lesbisch koppel. Zo werd ze bijvoorbeeld in eerste instantie niet juridisch als ouder erkend omdat ze geen genetische band met haar kind had en werd ze in het schoolsysteem van haar kind aangemerkt als voogd in plaats van ouder. Inmiddels is er veel verbeterd op dit gebied, zo is het in België sinds 2015 makkelijker geworden om niet-biologische ouders wel juridisch als ouder te erkennen. Het is tegelijk grappig en pijnlijk, hoe Verstappen vertelt dat ze haar eigen kind moest adopteren om juridisch erkend te worden en beide moeders een adoptiecursus voor hun eigen kind moesten volgen. Maar ook in dit soort gevallen is klagen uit den boze, want: “Je moet het maar kunnen, je hebt er wel veel moeite voor gedaan, dus nu moet je wel de prijs betalen.”

Wij alleen

In Gent, tijdens het Festival van de Gelijkheid, zoomen we in op een specifieke groep moeders die ook vrij onzichtbaar is: de alleenstaande moeders. Ik ben dan ook enigszins overdonderd als ik het grote aantal toeschouwers zie in de Theaterzaal van Vooruit. Maar goed, het is ook een belangrijk thema, bedenk ik me. Pas als bombastische intromuziek de start van het programma aankondigt, realiseer ik me dat ik verkeerd zit: ons gesprek vindt onder de Theaterzaal plaats, in de foyer. De weggestopte ruimte past bij de onzichtbaarheid van alleenstaande ouders in de maatschappij: sociaal, politiek en beleidsmatig wordt deze groep vaak over het hoofd gezien. Iets waar Noëmi Willemen ons ook op wijst in de column die ze voor dit gesprek schreef: “Het is een redelijk veilige gok, dat de meeste zalen als deze gepoetst worden door arme, bruine, single moeders”. De leden van het panel zijn Eva Yoo Ri Brussaard, Sara Coster en Marijke Pinoy, actrice en alleenstaande moeder. Bieke Purnelle modereert het gesprek.

Eva Yoo Ri Brussaard werd op haar 22ste zwanger en besloot haar kind te houden. Bij een gebrek aan goede hulp en ondersteuning, richtte ze zelf de groep Single Supermom op, eerst in haar woonkamer, inmiddels uitgegroeid tot stichting. Het doel hiervan was de verbinding met andere alleenstaande moeders te zoeken en zo een kansrijk leven te creëren voor zichzelf en hun kinderen. Want veel alleenstaande moeders vallen ten prooi aan een multiproblematiek, aldus Brussaard: “Wij zijn oververtegenwoordigd op het gebied van armoede, de armste doelgroep, de eenzaamste doelgroep, […] meer dan een kwart van de uitkeringsgerechtigden zijn alleenstaande ouders”. Er ontstaat een armoedespiraal die moeilijk te ontstijgen is: alleenstaande moeders hebben vaak moeite met het vinden van een baan vanwege ofwel tijdsgebrek, of omdat ze geen opleiding hebben kunnen volgen; ze kunnen vaak niet terugvallen op een sociaal netwerk.

De cijfers die moderator Bieke Purnelle, codirecteur van kenniscentrum voor Gender en Feminisme RoSa, over de economische situatie van alleenstaande ouders aanhaalt, zijn schrikbarend: in Vlaanderen leeft 40% van de alleenstaande ouders onder de armoedegrens, in Nederland is dat zelfs 80%. Zowel in Vlaanderen als Nederland gaat het in ongeveer 80% van de alleenstaande ouders om moeders. Volgens Brussaard laat het zien dat hoewel we in een zorgstaat leven, hierbinnen nog geen plek is voor alleenstaande ouders en hun kinderen. Sara Coster, kinderwenscoach en moeder in een co-oudergezin met twee vaders, wijst erop dat het Nederlandse beleidsstelsel is ingericht op een heteronormatief gezin, met ‘gewoon’ een vader, moeder en het liefst twee kinderen. Zo liep haar gezin ertegen aan dat er maar twee juridische ouders aangewezen mogen worden, waardoor één van de twee vaders van hun kind niet als vader erkend is voor de wet.

Brussaard haalt het COVID-19 beleid in Nederland aan. Kinderen mochten tijdens de lockdowns namelijk niet mee naar de supermarkt, maar wat moet je dan doen als alleenstaande ouder? Het zijn juist die kleine dingen, die heel pijnlijk kunnen uitpakken voor alleenstaande ouders. Coster geeft daarom zelf verschillende scholingen aan professionals die met gezinnen werken, waarin ze wat betreft gezinssituaties benadrukt: “Wat voor jou niet gewoon is, is voor ons gewoon de dagelijkse werkelijkheid”.

Toch zijn er wel positieve veranderingen. Zo ziet Sara Coster dat meerdere bedrijven arbeidsvoorwaarden hanteren die vooruitlopen op de wetgeving, waarin alleenstaande ouders bijvoorbeeld extra verlof kunnen opnemen. Marijke Pinoy ziet dat er meer over alleenstaande ouders wordt gepraat, dat jongere generaties opener denken en doen. Eva Yoo Ri Brussaard heeft inmiddels verschillende fondsen die structureel geld aan Single Supermom geven, waardoor de stichting meer kan doen voor alleenstaande ouders. We besluiten dus positief, met het idee dat veranderingen op komst zijn – wie weet kan een volgend gesprek wél in de Theaterzaal gevoerd worden.