Wat Onderneemt Halbe Zijlstra?

De hoogleraren in Nederland zijn in opstand, de cultuursector schreeuwt zich de longen uit het lijf en verzet zich tegen de drastische overheidsbesparingen. De initiatiefnemers van Wat Onderneemt Halbe Zijlstra gaan veel zachter en positiever te werk. In plaats van kritiek te uiten, schiet men Halbe Zijlstra, de Nederlandse staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap te hulp in deze barre tijden. Wie dat wil kan een boek, een brief, een prachtige film of een onmisbare voorstelling voorstellen aan Zijlstra, en hem het belang ervan toelichten om hem op die manier cultureel een steuntje in de rug te bieden. Ook Willem Bongers, literair programmator en redacteur van deBuren, schreef een open brief aan de minister.

Geachte heer Zijlstra,Meteen toen ik las dat u de nieuwe staatssecretaris van OC & W werd, ben ik naar uw website gegaan. Het deed me deugd dat de eerste twee hobby’s die u noemt ‘lezen’ en ‘reizen’ zijn. Dat zijn ook de twee dingen die ik het liefste doe. U zegt ook dat u ‘niet van al te zware boeken’ houdt. Dat is begrijpelijk; u moet zich door stapels ambtelijke dossiers heenwerken en wilt in de vrije tijd liever iets lichters lezen.Daarmee wil ik u graag helpen en wel door u twee geschenken aan te bieden. Het eerste geschenk is voor u een sigaar uit eigen doos, maar ik wijs u er toch graag op. Het tweede geschenk komt uit mijn eigen boekenkast.Het eerste geschenk betreft de Radioboeken van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren, een instelling die, zoals u weet, steun geniet van uw eigen ministerie. Radioboeken zijn literaire verhalen die u altijd en overal kunt beluisteren, maar die nooit op papier verschijnen. Via www.radioboeken.eu kunt u gratis meer dan honderd verhalen van een half uur downloaden of aldaar beluisteren. Gevestigde auteurs als Anna Enquist, Herman Koch en Herman Brusselmans zijn vertegenwoordigd, maar ook jongere schrijvers als Naima Albdiouni, Hassan Bahara en David Nolens spraken een Radioboek in.Deze verhalen geven samen een staalkaart van de Nederlandstalige literatuur. Het is cultuur van hoog niveau, maar met een lage drempel. De perfecte manier om u in te lezen zonder een dik boek mee te hoeven torsen. De Radioboeken bieden u tevens iets dat in drukke tijden van onschatbare waarde is: filetroost.Omdat u cultuur niet alleen op kwaliteit, maar ook op kwantiteit evalueert, zult u blij zijn te vernemen dat de Radioboeken alleen al via de eigen website van deBuren meer dan een miljoen keer zijn gedownload. Een succes! Maar ook een succes waar een kanttekening bij hoort.Toen de Radioboeken in 2006 begonnen, was het luisterboek in Nederland nog lang niet zo populair als nu. Commerciële uitgevers versleten directeur Dorian van der Brempt dan ook voor gek toen hij dit idee lanceerde. Een idee dat bovendien een forse investering vraagt: auteurs krijgen honoraria, de verhalen zijn professioneel opgenomen en beschikbaar op een nieuw ontworpen website en er is intensieve productionele coördinatie nodig. Analoog aan het zakenleven zou je Van der Brempt dus een cultureel durfkapitalist kunnen noemen, hoewel hij zelf waarschijnlijk het woord ‘risicovreugde’ verkiest.Wat is nu de moraal van dit verhaal? Dat je in cultuur en wetenschap nooit zomaar terug mag redeneren. Je kunt niet of nauwelijks voorspellen of een cultureel evenement of product succesvol zal worden, laat staan op welke termijn dat gebeurt. Dan maar besluiten om niet te investeren in cultuur en wetenschap, vanwege die principiële onvoorspelbaarheid, is hetzelfde als niet beleggen in aandelen omdat het ook mis kan gaan. Om de vergelijking door te trekken: binnen een kunstenbeleid moet ruimte zijn voor vaste instellingen (zeg maar: obligaties) die hun waarde bewezen hebben en die aangetoond hebben een vast publiek te bereiken, maar ook voor nieuwe, creatieve ideeën waarvan de toekomst en het publieksbereik uiterst onzeker zijn (risicovolle effecten). Want u weet ook: het grootste rendement komt uit de riskantste investeringen.Daarmee kom ik bij mijn tweede geschenk en uw tweede hobby: reizen. In 2009 rondde deBuren met het verhaal van Adriaan van Dis het Radioboeken-project af en werd begonnen met een nieuw, nog veel omvangrijker project: citybooks. Daar moet een man die graag stedentrips maakt wel in geïnteresseerd zijn!deBuren nodigt vijf schrijvers, een fotograaf en een videast uit om een interessante, maar niet voor de hand liggende stad te bezoeken. Zij verblijven daar twee weken en verwerken hun ervaringen in citybooks (verhalen of gedichten waarin de stad centraal staat), foto’s en city one minutes: vierentwintig filmpjes van een minuut die de vierenwintig uren van een dag in een stad vertegenwoordigen.De verhalen publiceert deBuren op www.city-books.eu als webtekst, podcast en e-book in het Nederlands, Frans en Engels én in de lokale taal; in Tbilisi het Georgisch, in Lublin het Pools. Dit alles helemaal gratis en in samenwerking met sterke partners in de verschillende steden. Als deze partners daarvoor kiezen, mogen ze de citybooks ook drukken. In de aanloopfase kwamen Oostende, Grahamstown en Utrecht aan bod en een paar weken geleden kreeg deBuren te horen dat de Europese Commissie een subsidie van tweehonderdduizend euro toekent voor de toekomst van dit project, waardoor tot lente 2013 nog eens zeven steden aan de beurt komen.Hiermee kom ik bij mijn geschenk. Ik zou u graag de gedrukte citybooks van Oostende en Utrecht aanbieden. Oostende bezocht u misschien nog nooit, Utrecht kunt u nu op literaire wijze opnieuw ontdekken. Want dat is wat goede literatuur is: een ontmoeting met het onbekende of een nieuwe kennismaking met dingen die je al dacht te kennen.Ik begrijp dat ik u twee vreemde cadeaus geef: de Radioboeken zijn al gratis en de gedrukte citybooks heb ik zelf cadeau gekregen. Toch geef ik u juist deze twee literaire cadeaus. Het eerste als een voorbeeld van een succesvol cultureel initiatief dat doorlopend een breed publiek bereikt. Ook nu nog worden er gemiddeld dertigduizend Radioboeken per maand gedownload. De Radioboeken zijn de obligaties van deBuren.Het tweede geef ik u als een risicovol effect. De citybooks bestaan nog maar kort en het succes van dit project ligt allerminst vast. Als literair reiziger kunt u het boegbeeld worden van een jonge generatie lezers die over grenzen heen durft te kijken. In uw koffer kunt u de vertalingen van de Radioboeken én de citybooks meenemen om aan uw buitenlandse vrienden te tonen hoe vitaal onze literatuur is.Goede reis,Willem BongersLiterair programmeur en redacteur van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren