geluid, geluid, alleen het geluidhet geluid van het heldere verlangen van het waterom te stromenhet geluid van stromend sterrenlichtop de vrouwelijke huid van de aardeGisteren gaf de Iraanse Nobelprijswinnares en mensenrechtenactiviste Shirin Ebadi een lezing in een uitverkocht Kaaitheater in Brussel. Maar liefst 640 mensen, vooral Iraniërs, kochten een kaartje om 'hun' heldin te horen praten over revolutie, religie, repressie en mensenrechten in de Islamitische Republiek Iran.Ik wil het vandaag niet over Shirin Ebadi hebben. Wel over een andere sterke Iraanse vrouw die meer dan veertig jaar geleden het leven liet maar in het Iran van vandaag nog steeds springlevend is: Forough Farokkhad. Zo geliefd en populair is ze vier decennia na haar dood dat de Perzen haar gewoon Forough noemen ? bij het horen van haar voornaam weet iedereen meteen over wie het gaat.Forough Farrokhzad is de meest gelezen Iraanse hedendaagse dichter en de bekendste vrouw in de Perzische literatuur. Om haar sterrenstatus te verduidelijken, wil ik u eerst iets vertellen over het belang van de poëzie in de Perzische samenleving. Wat eeuwen geleden al het geval was, geldt vandaag nog steeds: Iran is een volk van dichters. Toen in het Westen nog de Middeleeuwen heersten, schreven dichters als Saadi, Hafez en Rumi onvergetelijke verzen die in Iran nog altijd gereciteerd worden. In zowat elk reisboek over het land lees je dat zelfs taxichauffeurs in de drukke straten van Teheran zomaar kwatrijnen van Hafez uit hun mouw schudden. Terwijl in onze contreien poëzie vooral 'een tijdverdrijf van enkle fijne lieden is', zoals E. du Perron ooit opmerkte, is de poëzie in Iran van het hele volk. Elke Iraanse familie heeft twee boeken op de schoorsteenmantel staan: de Koran én het werk van Hafez. Dichters genieten in Iran vaak dezelfde status als popsterren. Zó belangrijk is de poëzie er dat ze zelfs haar weg vindt naar de echte popmuziek. Het duo Kamran & Hooman bijvoorbeeld, razend populair in Iran, verwijst in hun superhit 'Dooset daram kheili ziyad' (Ik hou heel veel van je) naar vier bekende Iraanse dichters als inspiratiebron voor het schrijven van een liedje voor de geliefde: Sohrab Sepehri, Shamlo, Hafez o Sa'di mikhonam, donbale yek harfe ghashang. 'Ik bestudeer Sohrab Sepehri, Shamloo, Hafez en Saadi', zingen ze, 'om toch maar één mooi woord te vinden'.Ook Forough is vandaag in Iran nog steeds een inspiratiebron. Ze werd geboren in Teheran in 1935 en was als jong meisje al een rebel in het Iran van die tijd: op haar zestiende trouwt ze, tegen de zin van haar familie, met haar achterneef Parviz Shapoor. Na een jaar krijgen ze een zoon, maar drie jaar later loopt het huwelijk op de klippen. Forough debuteert in 1955 met de dichtbundel Asir (De gevangene), een werk vol persoonlijke verzen waarin ze haar pijn en verlangens blootlegt. In 1956 trekt ze naar Duitsland en Italië en verschijnt haar bundel Divar (De muur). Twee jaar later krijgt haar leven een bepalende wending: de bundel Esian (Opstand) verschijnt, waarmee ze haar naam vestigt, en ze wordt verliefd op filmmaker Ebrahim Golestan, die een bepalende invloed op haar werk zou hebben. Forough ging ook zelf aan het filmen - zo won ze met haar documentaire Khaneh siah ast (Het huis is zwart) verschillende internationale prijzen. Haar naam en faam werden in de jaren zestig zo groot dat zelfs Bernardo Bertolucci naar Iran ging om haar te interviewen en uiteindelijk een film maakte over het leven van de dichteres. Lang mocht het succes van Forough jammer genoeg niet duren: in februari 1967 probeert ze met haar Jeep een schoolbus te ontwijken, waarna ze tegen een muur knalt en even later in het ziekenhuis aan haar verwondingen overlijdt. De mooie, geliefde en talentvolle Iraanse dichteres was amper 32 jaar geworden.Wie haar poëzie leest, ontdekt een vrouw die haar meest intieme gedachten en gevoelens op papier durfde te zetten. Als u dacht dat Iran een land is waar ten allen tijde zoveel mogelijk achter de sluier en het gordijn verborgen wordt gehouden, dan moet u beslist Forough ontdekken en uw mening bijstellen:Ik zondigde, een zonde vol plezierNaast een trillend dronken lichaamO God, hoe weet ik wat ik deedIn dat schemerige, stille en besloten plekjeOf dit, uit het gedicht 'In de koude straten van de avond':kijk hoe mijn huid openbarsthoe melk ontstaatin de blauwe, koude ouders van mijn borsthoe mijn bloed zijn ontkiemende groeiin mijn geduldige lendenkruis begintjou ben ik, jouiemand die verliefd isIn een tijd waarin maar weinigen dat durfden, zette Forough haar seksuele verlangens en geneugten op papier. Vóór haar dichtten Iraanse vrouwen amper over de liefde, en als ze dat al deden, dan kropen ze in de huid van een man. Forough bracht daar verandering in, en op die manier bevrijdde ze de Iraanse vrouwen: ze gaf hen niet alleen een gezicht, maar ook een lichaam van vlees en bloed. Het is dan ook geen toeval dat Forough vandaag meer dan ooit een voorbeeld is voor veel vrouwen in Iran. Het islamitische regime wil hun schoonheid onder de chador verbergen en hen hun mooie vormen afnemen, maar Forough geeft de Perzische dames met haar poëzie hun lichaam terug. Eigenlijk was Forough Farrokhzad de Shirin Ebadi van haar tijd: iemand die zich door niemand het zwijgen liet opleggen, iemand die niet de juridische maar de poëtische weg bewandeld heeft en op die manier de Iraanse vrouwen een stukje van de vrijheid heeft teruggegeven waar ze recht op hebben.
Een selectie van het werk van Forough Farrokhzad is in het Nederlands vertaald door Amir Afrassiabi als 'Mijn minnaar en andere gedichten' en uitgegeven door De Geus in 2007.Ann De Craemer en Pieter-Jan De Pue trekken in juni en juli door Iran in opdracht van deBuren en het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.