Op deze mooie lentedag stralen alle huizen van geluk

Datum 16 juni 2009

Zondagnamiddag. Jezelf mentaal klaarstomen voor de week die komt, lessen en dossiers voorbereiden, proberen de mails van de vorige week weg te werken (lukt tegenwoordig maar zelden, moet ik bekennen), kortom, een woeste poging mijn bureau zo leeg mogelijk te hebben, wat ook niet meer lukt, maar toch voldoende om het meubel niet te doen instorten.

Zondagnamiddag. Jezelf mentaal klaarstomen voor de week die komt, lessen en dossiers voorbereiden, proberen de mails van de vorige week weg te werken (lukt tegenwoordig maar zelden, moet ik bekennen), kortom, een woeste poging mijn bureau zo leeg mogelijk te hebben, wat ook niet meer lukt, maar toch voldoende om het meubel niet te doen instorten. Onvermijdelijk tussen dit alles door begint de geest te dwalen, alle richtingen uit en, hoe weet ik niet, maar voor ik het doorhad, was ik weer aan het spelen met de vondsten en grappigheden van OuLiPo. Ik ga de mij toegemeten ruimte niet gebruiken om een omstandige uitleg te presenteren wie of wat OuLiPo is. Je kan immers alles te weten komen op hun eigen website, http://www.oulipo.net/. Het lijkt mij veel leuker om meteen een toepassing te presenteren zodat wie wil er zelf tegenaan kan gaan. Misschien alleen maar deze korte toelichting: één van de basisprincipes van OuLiPo is het genereren van teksten via een quasi-automatische, vaak eerder belachelijk of idioot aanvoelende methode, maar die bijzonder inspirerend kunnen zijn voor het schrijven van volwaardig proza of poëzie, hoewel soms de uitkomst van het mechanisch proces al even fascinerend en/of bizar kan zijn. Als vertrekpunt neem ik een licht poëtische zin: "Op deze mooie lentedag stralen alle huizen van geluk." (Vind ik zelf niet zo slecht gevonden, de subtiele koppeling van de lentedag, wat een stralende zon impliceert, met de huizen die zelf stralen en niet zozeer door de zon beschenen worden, wat je zou verwachten). Voor de te volgen methode is een woordenboek nodig, de dikke Van Dale op de platte schijf. De methode luidt als volgt: kies zoveel woorden als je wil uit de originele zin en vervang ze door de omschrijving in het woordenboek; indien nodig, herschik en kuis op. Prima! Ik heb de woorden "mooi", "lentedag", "stralen", "huizen" en "geluk" op deze wijze vervangen. Om het proces in enig detail te kunnen volgen, ziehier de opeenvolgende resultaten:

"Op deze aangename (voor het esthetisch gevoel) lentedag stralen alle huizen van geluk."

"Op deze aangename (voor het esthetisch gevoel) dag in de lente of waarop het toch zo zacht is als in de lente stralen alle huizen van geluk."

"Op deze aangename (voor het esthetisch gevoel) dag in de lente of waarop het toch zo zacht is als in de lente zenden alle huizen licht uit van geluk."

"Op deze aangename (voor het esthetisch gevoel) dag in de lente of waarop het toch zo zacht is als in de lente zenden alle als woning gebruikte gebouwen licht uit van geluk."

"Op deze aangename (voor het esthetisch gevoel) dag in de lente of waarop het toch zo zacht is als in de lente zenden alle als woning gebruikte gebouwen licht uit van een aangename toestand waarin men zijn wensen bevredigd ziet."Geef toe dat de laatste zin al behoorlijk intrigerend leest en klinkt.Moeten we hier stoppen? Natuurlijk niet! Dit is maar de eerste ronde. In de laatst geproduceerde zin kunnen we voor de lol achtereenvolgens "dag", "lente", "woning", "licht" en "wensen" vervangen door hun omschrijvingen. Hier, without further ado, is meteen het eindresultaat:

"Op deze aangename (voor het esthetisch gevoel) tijd tussen zonsopgang en zonsondergang in het eerste van de vier jaargetijden of waarop het toch zo zacht is als in het op de winter volgende jaargetijde zenden alle als huis of deel van een huis waarin men zijn vast verblijf houdt, gebruikte gebouwen het natuurverschijnsel uit dat de voorwerpen zichtbaar maakt, afkomstig van de zon of van een ander hemellichaam, of van een brandend voorwerp van een aangename toestand waarin men zijn bewuste verlangens naar iets, waarvan het onzeker is of men dit wel krijgen kan, bevredigd ziet."

Dit begint er op te lijken, zou ik zeggen.Maar iedereen ziet meteen een groot probleem opduiken: iets waar we moeilijk kunnen aan ontsnappen is de simpele vaststelling dat de oorspronkelijke zin één zin blijft. Voor je het weet, als je dit spel nog een paar rondes extra speelt, krijg je één zin van tientallen pagina's en dat leest niet goed (of je moet al Marquez heten om het te wagen). Maar, gegeven dat de zin hierboven al een vrij poëtische klank heeft, is het zeer uitnodigend om via de vorm een overzicht te behouden. Met andere woorden, de tekst wordt een gedicht en is het niet voor de hand liggend om de oorspronkelijke zin als titel te gebruiken? Ziehier het eindresultaat:

Op deze mooie lentedag stralen alle huizen van geluk

 Op deze aangename (voor het esthetisch gevoel)

            tijd tussen zonsopgang en zonsondergang

            in het eerste van de vier jaargetijden of waarop

het toch zo zacht is - als in -

            het op de winter volgende jaargetijde

zenden alle als huis of deel van

een huis waarin men zijn vast verblijf houdt,

            gebruikte gebouwen

het natuurverschijnsel uit

                        dat de voorwerpen zichtbaar maakt,

            afkomstig van de zon of

            van een ander hemellichaam of

            van een brandend voorwerp

van een aangename toestand waarin

men zijn bewuste verlangens naar iets,

                        waarvan het onzeker is of

men dit wel krijgen kan,

            bevredigd ziet.

 

Een suggestie: lees dit eens voor aan een proefpubliek. Je weet maar nooit dat er iemand bij zit die bijzonder getroffen wordt door het ritmeren van de tijd in de regels twee en drie, het mooie contrast tussen "zacht" in regel vier en "winter" in de onmiddellijk daaropvolgende regel, de mooie alliteratie van "gebruikte gebouwen" met de suggestieve, interne spanning tussen "bouwen", wat constructief aanvoelt, en "gebruikt", wat een einde in zich draagt, een op-zijn, een leeg-zijn. Kortom, een beetje poëet moet hiervan een mooie analyse kunnen maken. Zondagnamiddag, nog veertig mails, vijf dossiers en drie lessen te gaan.

Jean-Paul Van Bendegem is wiskundige, filosoof en hoogleraar logica en wetenschapsfilosofie aan de VUB. Voor deBuren schrijft hij maandelijks een column.