Het Darwinjaar doet aan als een haast overbodige promocampagne voor de evolutietheorie; niet meer dan een herhalingsles. Onze westerse (en Belgische) bril vertroebelt het beeld. Elders wint creationisme, de leer dat alle planten en dieren hun bestaan danken aan een scheppingsdaad, sterk aan invloed. De cijfers liegen er niet om.
Op 14 februari is het 200 jaar geleden dat Charles Darwin geboren werd. Eind dit jaar vieren we de 150ste verjaardag van zijn On the Origin of Species by Means of Natural Selection. Darwin kreeg lang veel tegenkanting van wetenschappers, maar in die anderhalve eeuw stapelden de bewijzen voor zijn stelling zich in bijna alle domeinen van de biologie, de paleontologie en de genetica op. Vandaag is de strijd in de wetenschap helemaal gestreden, maar in de publieke opinie is die nog volop aan de gang. Daar overheerst nog altijd het creationisme, de beweging die gelooft dat God de aarde in zes dagen schiep, of Intelligent Design, dat niet letterlijk een god noemt als schepper, maar dat een 'intelligent ontwerp' ziet in de wonderen van de natuur. Beide stromingen proberen het darwinisme in diskrediet te brengen. Daarom is dit Darwinjaar meer nog dan een gezellig festijn, een jaartje van stevig campagne voeren, met tentoonstellingen, lezingen, tv-programma's, tijdschriftedities en blogs. Voor het halen van de kiesdrempel.
Uit recent onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de Amerikanen gelooft in het creationisme. Dat is ontzettend veel. Opvallendste adept de afgelopen maanden was Sarah Palin, en haar uitspraak dat de aarde 6.000 jaar oud is en de dino's samenleefden met de mens. In een enquête van december vorig jaar bleek dat bijna één op de zes leerkrachten in de VS er net zoals Palin jonge-aarde-ideeën op nahoudt en die ook aan hun leerlingen onderwijst. Slechts 23 procent gaf aan dat evolutie een centraal thema was in hun lessen. Eén op de acht biologieleerkrachten stelde creationisme of Intelligent Design voor als een alternatief voor de evolutietheorie. Wellicht is onzekerheid over wat evolutietheorie is, de reden waarom veel leerkrachten de makkelijkere Bijbelse verklaring als gelijkwaardig wereldbeeld voorstellen. Deze nieuwe schoolstrijd kan alleen gewonnen worden door goeie marketing voor Darwin en te blijven hameren op de misvattingen van het creationisme. Eergisteren werd een cruciale overwinning geboekt in Texas, waar de Board of Education van de Amerikaanse deelstaat beslist heeft een richtlijn waardoor evolutietheorie al twintig jaar nodeloos aangevallen kon worden tijdens wetenschapslessen, op te heffen.
De lobby van het creationisme is heel sterk. Bekijk maar eens dit filmpje op GodTube, waarin een presentator met veel acteertalent een typisch argument van Intelligent Design uitlegt: het concept van de onherleidbare complexiteit. Een specht heeft een heleboel ingenieuze technieken nodig om een mot te vangen. Neem er één van weg (het vertikaal op een boomschors staan bijvoorbeeld) en de specht kan niet meer overleven. Dus, zo wordt geredeneerd, kan die vogel nooit stelselmatig tot zijn huidige vorm zijn geëvolueerd, maar is hij in één keer ontstaan, geschapen naar een intelligent ontwerp. Mooi verpakte onzin.
En altijd weer grijpen creationisten de gaten in de evolutietheorie aan - de tijdelijke onzekerheid in wetenschap die er juist de motor van is - om de hele theorie met het badwater weg te kieperen. In de plaats komt dan een schepper/ontwerper die alle onzekerheid en horror vacui wegneemt. Hou religie en wetenschap gescheiden. Symbolisch-allegorische verhalen zoals het Scheppingsverhaal zeggen net zoals gedichten iets over de beleving van de wereld, maar niets over de feitelijkheden. Het is niet omdat een pasgeboren kind je euforisch stemt, en dat schattig ding je al eens het woord 'wonder' ontlokt, dat een kind plots geen gemeenschappelijke voorouder meer heeft met de aap.
Creationisme mag dan in België geen uitgesproken debatthema zijn, is Nederland is het wel een tijdje hard gegaan toen minister van Onderwijs Maria van der Hoeven, na een gesprek met nanowetenschapper en ID-aanhanger Cees Dekker, de schepping in de lessen biologie een plaatsje wou geven. De gemoederen zijn intussen wat bedaard, maar begin geen blogpost over evolutie of je krijgt een felle reactie van een Nederlandse christen die zegt dat evolutietheorie 'pure onzin' en 'slechts een theorie' is. Creationisten vergeten dat een theorie veel meer is dan een hypothese: een met bewijzen onderbouwd model dat waarnemingen van de werkelijkheid verklaart.
De EO, de Evangelisch Omroep in Nederland, opende het Darwinjaar met een debatavond met Cees Dekker, wetenschapspopularisator Bas Haring en bioloog-creationist Tom Zoutewelle. Evolutie werd openlijk besproken, wat al een hele stap is voor de omroep. Blijkbaar heeft de EO lessen getrokken uit het schandaaltje dat anderhalf jaar geleden losbarstte, toen een evolutieblogger ontdekte dat de omroep jarenlang stiekem alle verwijzingen naar evolutie had weggeknipt uit de wereldberoemde documentaires van bioloog en evolutionist Sir David Attenborough.
Hoe wordt evolutie gepercipieerd in moslimlanden? Als je de vraag stelt: accepteer je evolutie of niet, dan wijst de grote meerderheid evolutie af. In moslimlanden is volgens een onlangs verschenen paper in Science maar 10, 15 of 20 procent voorstander. In Turkije, een van de meest westerse moslimlanden, bedraagt het aandeel evolutie-aanhangers 22 tot 25 procent. Veel invloed gaat uit van Harun Yahya, pseudoniem voor Adnan Oktar. Hij is een moslimcreationist en kwam de laatste jaren in het nieuws omdat hij, gesteund door geldschieters, zijn peperdure boek Atlas of Creation heeft verspreid in de moslimwereld en in alle scholen en bibliotheken in Europa In zijn vele boeken, films en tv-programma's en op zijn website belaadt hij het darwinisme met alle westerse zonden: materialisme, atheïsme, losse zeden en -jawel- terrorisme. Binnen een paar jaar wil hij heel Europa hebben bekeerd tot het moslimcreationisme. De grote aanvallen op de evolutietheorie komen dus niet alleen meer uit de Verenigde Staten.
In de moslimlanden heeft Darwin nog een hele kruistocht te gaan. Al is kruistocht de slechtst denkbare tactiek. Volgens Salman Hameed, auteur van de studie in Science, moeten we Darwin loskoppelen van atheïsme om de evolutietheorie ingang te doen vinden bij jonge moslims. Wetenschappers uit die landen zouden een belangrijke 'missionarisrol' kunnen spelen, omdat ze er heel veel aanzien genieten. Omdat de Koran geen datum kleeft op het ontstaan van de aarde, is het zelfs makkelijker om evolutie te verzoenen met de islam dan met het christendom, dat de leeftijd van de aarde op 6.000 of 10.000 jaar heeft vastgezet.
Het is moeilijk te geloven dat Darwin nog zoveel verdediging nodig heeft. Zijn evolutietheorie is de meest ingrijpende, allesomvattende ontdekking ooit. Hopelijk zorgen alle speciale activiteiten dit jaar voor een kentering en wordt 2009 ook echt het jaar van Darwin.