Na een vlucht van 24 uur, enkele slapeloze tussenstops en uren vertraging in Istanbul en Dubai ben ik opnieuw aangekomen in Kabul.
Dubai was als een droom. Ik herinner me een massa opdringerige Afghanen die in plaats van in koffers en tassen hun bagage in immense jutezakken propten. Met drie man tegelijk sjorren ze die dicht, alsof ze worden klaargemaakt om op een muilezel te worden gebonden. Een Afghaanse Tadjik met lange zwarte haren, baard en Pakul op zijn hoofd kijkt me aan alsof ik het lelijke eendje van de hoop ben, terwijl hij een olievat met zijn voeten doorheen de terminal voortduwt. Hij heeft iets uitgesproken dierlijks, dat scherp contrasteert met de glitter van de terminal. Het vat dendert verder over de marmeren vloer, op weg naar Afghanistan.
De hitte slaat in mijn gezicht wanneer ik uit het vliegtuig stap. Een chauffeur van Demining (UN) pikt me op bij de luchthaven en brengt me naar de guesthouse van Caritas International. Ik maak kennis met Bill, een Brit die al lang met pensioen moest zijn, maar naast whisky ook verslaafd is aan Afghanistan. Hij is zijn linkerarm verloren en heeft een prothese met aan het eind een kanjer van een haak. Hij vertelt me dat ik eigenlijk dood had moeten zijn omdat ik met Pamir Airways van Dubai naar Kabul gevlogen ben. Er zijn blijkbaar al enkele van die Pamir Airways toestellen naar beneden gedonderd. Hij vertelt me over het Sovjet- tijdperk, toen hij in opdracht van het Britse leger de Mudjaheddin in Panjshir advies kwam geven over hoe de Russische invallen af te slaan. Momenteel leidt hij de projecten van Caritas Germany in Centraal-Afghanistan - onder meer het aanleggen van een weg dwars doorheen het Hindu Kush gebergte. Het project omvat de 'verplaatsing' van een aantal bergen door middel van dynamiet, wat ik over een aantal weken voor Caritas Duitsland zal fotograferen. Raketten
Alles in Kabul lijkt me ondertussen iets te vertrouwd, maar ik voel dat de veiligheid er in vergelijking met vorig jaar op achteruit is gegaan. Ik bel mijn tolk Hasan. Hij nodigt me uit om vanavond bij hem te dineren. Feest!
Eerst meeting met de staff van Demining over een fotoreportage die ik voor hen maak in Mazar i Sharif (Noord-Afghanistan). Later zou blijken dat de vlucht naar Mazar afgeschaft is wegens een 'probleem' met de luchthaven in Mazar. Ik mag niet weten wat het probleem precies is - ik stel me voor dat er een toestel van Pamir Airways gecrasht is.
Hasan wacht me op aan de ingang van zijn office waar hij werkt en woont. Het is gelegen naast het kantoor van Gulbeddin Hekmatyar, de onvindbare en naar de Taliban overgelopen Mudjaheddin-commandant die een boegbeeld van het Afghaanse verzet tegen de Russen was. Hij kreeg eind jaren '80 via de Pakistaanse ISI de befaamde Amerikaanse Stinger-raketten om er de Russische helikopters mee uit de lucht te halen. Massa's van deze warmtezoekende raketten zijn nog steeds onvindbaar; de US heeft grote schrik dat deze wapens via de Taliban tegen hen gebruikt zullen worden.
Mannen met lange baarden en Kalashnikovs wandelen in en uit het hoofdkwartier. Hasan stelt me gerust. "Dit zijn Taliban, maar we zijn buren. We tonen respect voor elkaar. Ze zullen geen vinger naar je uitsteken, te veel mensen rondom hen die hen in kleine stukjes willen slachten." Hasan heeft een aantal Afghaanse vrienden uitgenodigd die me allemaal hartelijk begroeten. Tijd om mijn Farsi in een high speed tempo bij te spijkeren.
Ik toon Hasan alle publicaties rond de expositie bij deBuren. We bespreken ons plan voor deze zomer. Ik leg hem de techniek van de Bolex-camera en al zijn manuele eigenschappen uit. Ik leer hem het ding laden en ontladen, filmen,? Wanneer hij alle manuele technieken onder de knie heeft, glimlacht hij: "This camera is very useful for this country?!"
Thee en discussie
In de loop van de volgende dagen neem ik foto's in alle hoekjes en kantjes van Kabul. Reza, een vriend van Hasan die bij de 'Criminal Police' werkt, maakt er een sport van om 'criminelen' op te pakken om hem in ruil voor hun vrijlating zijn gsm te laten herladen.
Op zondag 6 juli is er de bomaanslag in het Shar e Nau-district. Veertig doden, heel veel gewonden. Telkens wanneer we in een taxi zitten en in een verkeerschaos terechtkomen, kijkt iedereen elkaar zenuwachtig aan. Een agent springt naar onze taxi en begint als een gek op de motorkap te slaan om ons tot haast aan te zetten. Wanneer hij me ziet, begint hij te schelden waarom ik in Afghanistan foto's kom nemen. Hasan wordt ook pissed off. Oververhitte toestanden. Ik heb zin om Hasan uit de auto te sleuren en hard weg te rennen van die hyperstresserende massa. Maar dan hoor ik Hasan weer aankomen met zijn droge opmerkingen: "Don't worry Pieter, those are poor people, one bomb attack a week is more than enough for them?"
Ik heb later op de dag een meeting met Omid, een ambitieuze jonge en belangrijke politicus in de Afghaanse regering op het vlak van internationale relaties. Hazara natuurlijk, spreekt vloeiend Engels. Ik breng hem op de hoogte van mijn filmproject en hij belooft me te steunen waar hij kan. Hasan regelt een aantal vertaalde meetings met mensen uit de audiovisuele sector in zijn kantoor. De meesten onder hen maken tv-spots en introfilmpjes, met de oudste software eerst, wat voor heel erg kitscherige toestanden zorgt.
Discussies met Hasan over de Taliban. Hij doet een aantal uitspraken die me dieper doen nadenken over hoe het er in momenteel in Afghanistan aan toegaat:
De US steunt de (vermeende) Taliban om de oorlog aan de gang te houden om legitiem in het land te blijven in hun 'War on Terror'. Taliban blazen geen Indiase ambassades op of plaatsen geen bermbommen. De echte Taliban worden gesteund door Iran tegen de US. Zelfs het verschil Soennisme ? Sji'isme maakt hierin geen verschil, als er maar tegen de US gestreden wordt. De US brengen massa's wapens van Kabul naar Kandahar (gebaseerd op zijn ervaringen toen hij bij het leger was en trucks in de provincie Ghazni moest controleren op hun weg naar Zuid-Afghanistan), zogezegd om tegen de Taliban in het Zuiden te vechten, maar deze wapens gaan niet tot Kandahar. Ze maken een tussenstop en rijden daarna opnieuw naar Noord-Afghanistan - via het westen richting Herat - om ze op te stellen aan de grens met Iran. Invasie vanuit Afghanistan? Een voorval in Ghazni waarbij zijn legereenheid omsingeld werd door Taliban op motors: plots kwamen er een aantal Amerikaanse Humvees tevoorschijn die hen toeriepen dat er geen probleem was en zij (de legereenheid van Hasan) vrienden waren. Wie waren die mannen op de motors die samen met de Humvees optrokken? Er werden verder geen vragen gesteld. ISAF verspreidt het bericht dat de Taliban 6 Apache-helikopters zouden onderschept hebben. Gewoonweg onmogelijk. Waarom wordt dit bericht verspreid? Reza had met zijn collega's van de politie plots iets beter te doen dan criminelen op te sporen om zijn gsm-credit te kunnen opladen. Ze hadden een doorsnee Afghaanse commerciële truck onderschept die volgeladen was met springstoffen. Ze namen de truck mee naar het politiekantoor om te onderzoeken waarvoor de springstoffen bedoeld waren. Ineens komt er een eenheid Amerikanen de kazerne opgereden die hen dwingt de truck te laten gaan. Politie en Amerikanen stonden tegenover elkaar, klaar om op elkaar te schieten. Na onderhandeling tussen de chef van de politie en de Amerikaanse bevelhebber van de eenheid vertrok de truck zonder enig verder onderzoek. Verder geen vragen, bevel van hogerop. Voor wie zijn die springstoffen bedoeld? De Amerikanen hebben hun eigen middelen om materiaal te vervoeren zonder dat dit maar een vinger door de Afghaanse politie aangeraakt kan worden."This country has a big problem. Everything is collapsing down, more than ever." Het blijft boeiend om met Afghanen bij liters thee te discussiëren over hun land.
Wespen
Reportage voor DDG in Panjshir. Wat mijnen en mortieren opblazen met Deense en Noorse expats. Mooie luchtverplaatsing. Voorstelling van hun nieuwste ontmijningstechnieken. Ik bezoek een gevangenis van Ahmed Sjah Massoud waar hij eerst Russische en later Taliban strijders voor jaren opsloot. Een gat gehouwen in een rotswand, waar de gevangenen soms jaren in doorbrachten. Ik denk aan mijn gevangenschap China en dat ik er nog ok vanaf ben gekomen.
Met Hasan op zoek naar een Thuraya sattelite phone, wat betekent: Kabul even omkeren om zo'n ding te vinden. We worden in de oude stad van bazaar naar bazaar gestuurd en belanden op een binnenplaatsje waar schapen hun laatste daglicht zien - een soort underground scene waar je het onmogelijk acht een high tech satelliettelefoon vinden. Iedereen zwaait met pakken dollars in zijn handen; flitsende blikken, geroep en gescheld.
Smaragdgroene, amberkleurige en diepblauwe ogen kijken me doordringend aan. Een onwaarschijnlijke mix. Door de zenuwachtige houding van Hasan durf ik geen foto's te nemen. Ik twijfel, maar besluit later terug te komen. Hasan stuift door de massa en maant me aan vlak achter hem te blijven. De plaats lijkt op een plaatselijke beurs. Hasan neemt iemand bij de mouw en fluistert hem toe dat we een Thuraya nodig hebben. De boodschap wordt verder gefluisterd naar de volgende 'contactpersoon', tot er een rosbebaarde Tadjik naar ons toekomt en ons naar zijn 'hok' leidt. Het lijkt op een glazen vitrine met rood tapijt op de grond. De plaats is net ruim genoeg om neer te zitten. De man bestelt thee en haalt enkele Thuraya modellen uit een kluis. Er zal gepraat worden. Hij vraagt 800 dollar voor de set, maar ik besprak eerder met Hasan dat we er niet meer dan 500 voor zouden geven. Het zal een onderhandeling worden van uren praten en liters thee drinken. Boven ons wordt er gevochten. Als geïrriteerde wespen stuift iedereen naar buiten om zich te bemoeien met het debacle, inclusief onze verkoper die even de Thuraya onderhandelingen laat voor wat ze zijn. Een agent komt kijken, neemt de twee vechters terzijde, kijkt ze beiden diep in de ogen, trekt zijn broek open en steekt zijn pistool op een uitdrukkelijke manier weer op zijn plaats. De wespen druipen zoemend af.
De bazaar was als een hol dat elk moment leek te kunnen ontploffen. Ik neem een foto van de ogen van de verkoper. Ze zijn diepblauw en stralen plots onzekerheid uit als ik hem vraag in de lens te kijken. Hij vraagt naar mijn leeftijd. Ik laat hem raden; hij is ervan overtuigd dat ik 20 jaar ben.
Thuraya inpakken en door de massa schreeuwende dollarliefhebbers naar een plaats afzakken met meer lucht. Hasan rookt de ene sigaret na de andere om te kalmeren.
Taxi naar het kantoor van Hasan. Discussie over de prijs van de taxirit die veel te hoog is. De chauffeur is kwaad op Hasan en roept hem toe: "Only the bullet is cheap in this country!"
Wannneer we Hasan's kantoor binnenwandelen zit een groep Pahtu mannen met door henna rosgeverfde lange baarden in witte gewaden in een cirkel op de grond, voor de ingang van het kantoor van Hekmatyar. Hasan zegt me omomwonden dat ze Taliban zijn. "Beter geen foto's van nemen en vriendelijk Salaam al Lequem zeggen."
's Avonds komt er een grote groep Afghaanse vrienden van Hasan eten. Ze discussiëren opnieuw over de huidige politieke situatie en de toenemende onveiligheid. Afghanen zouden geen democratie mogen kennen, democratie betekent voor hen dat alles mag en kan; verkrachten, stelen, overvallen, moorden. "Democracy is 600 years too early for this country. Only Taliban is good enough for those people."
Discussie over de corruptie van de politie. Ik hoor de uitspraak vallen: "If you have been arrested by the police and you show them 100 dollars, your handcuffs will open automatically."
Vliegeren in Kabul
We gaan foto's maken in Dartchi Barchi, een Hazara-district aan de rand van Zuid-Kabul. De veiligheid is er stukken beter dan in de rest van Kabul, door de neutrale positie die de Hazara's altijd ingenomen hebben. Ik loop met Hasan door de lemen steegjes, tot opeens dit gebeurt: een vrouw komt naar me toe en geeft me een brood. Ze vraagt daarna of ik een foto van haar zoontje wil nemen. In Kabul een erg ongewoon voorval. Ik accepteer het brood en neem enkele foto's van de jongen, waarna de vrouw me hartelijk bedankt.
Verderop spelen kinderen met vliegers. Het is misschien meer dan 15 jaar geleden dat ik nog met vliegers gespeeld heb. De kids leren me opnieuw hoe de vlieger te laten klimmen en dalen. We lopen alle vier met de lijn in onze handen tussen de lemen huisjes door. Mensen komen naar buiten en beginnen in hun handen te klappen. Hasan brengt me naar een frisdrankfabriek waar een kleine jongen aan een groot perswiel draait om kroonkurken op frisdrankflesjes te persen. De jongen wordt gezocht door de politie omdat hij tijdens een discussie met een agent die hem begon uit te schelden het pistool van de agent uit zijn holster getrokken had en op hem geschoten had. Ik praat even met de jongen, hij lijkt me een perfecte acteur. De eigenaar van de frisdrankfabriek nodigt ons uit bij hem te blijven eten. Het wordt ontzettend laat en de hele wijk is veranderd in een hels donker gat. We spreken af alleen Farsi te spreken. Ik trek mijn Pakul ver tot over mijn oren. Wanneer we mensen passeren kijken we elkaar aan spiedend aan. Doorstappen naar de hoofdstraat. We rennen naar een taxi, jumpen erin en vertrekken met gierende banden uit de wijk. Hasan verplicht de chauffeur in één ruk naar het kantoor te rijden zonder een tussenstop te maken.
De volgende morgen discussie met Hasan over het werk als vertaler. "Als de Taliban een vertaler pakken halen ze je ogen eruit en snijden ze je keel over. Als ze jou zouden pakken in Khost (zie later), gaan je ze eerst wegen en dan 4 miljoen dollar per kilo losgeld vragen.
Stofwolken
Het is vrijdag en we besluiten we een trip te maken richting Salang Pass. Vandaag is iedereen mijn gast. Slang is een 4.000m hoge pas die op de weg van Kabul naar Mazar ligt. Verschillende Russische konvooien zijn er in de jaren '80 als een ware kermisattractie door de Mudjaheddin afgeknald. Het is een koele, groene vallei met een bruisende bergstroom. Allemaal de wagen in, op naar de picknickplaats. Daarna zou ik naar Bagram US Airbase moeten vertrekken om er embedded te vertrekken met het Amerikaanse leger richting Khost, een plaats in Oost-Afghanistan aan de grens met Pakistan. Het zou een roerige regio zijn, met heel wat Taliban. Ik ben benieuwd naar wat de Amerikaanse boys daar allemaal aan het uitspoken zijn, en zal er een reportage maken in opdracht van La Libre Belgique.
Jaffa is de chauffeur, een kleine Hazara die veel weg heeft van een Zuidoost-Aziatisch type. Hij lijkt door zijn tengere bouw pas 20 jaar, terwijl hij er werkelijk 28 is. Hasans opmerking: "Just a little baby, you want to kiss it?" Een kereltje dat met alles en iedereen lacht, zonder ophouden. Hasan vertelt me in de wagen wat zijn laatste streek was: Jaffa had in mijn bijzijn (waar ik natuurlijk niets van begrepen had) aan al zijn 'vrienden' en omstaanders gezegd dat ik aan iedereen die zich zou insmeren met stof 100$ zou geven wanneer ze zich voor mij zouden komen presenteren. Ik was blijkbaar op dat moment (gelukkig maar?) onvindbaar, toen iedereen aan wie Jaffa dit verteld had kwam opdagen, getransformeerd tot stofwolk, klaar om zich voor me te presenteren. Geen idee welke uithoek van Kabul Jaffa had opgezocht toen bleek dat het een grap was.
Op naar Salang. Jaffa kan zich niet inhouden en roept in het centrum van Kabul een agent naar zich toe om de weg te vragen met de aanspreektitel: "Koko Traffic", wat evenveel betekent als 'vadertje verkeer' - of toch zoiets. Iedereen verwachtte dat de agent hem uit het raam zou sleuren. De agent kwam inderdaad grommend op hem af, waarna Jaffa met gierende banden vertrok.
Barbecue gegeten tussen de schapen naast de rivier, foto's gemaakt en alle klassieke Afghaanse bezigheden voor een vrijdagnamiddag meegemaakt. We hadden plots maar een halfuur de tijd meer om vanaf halfweg Salang tot Bagram te geraken. Jaffa begon als een gek naar de base te racen. Onderweg tegengehouden door een stel apen van flikken die dachten dat ik Taliban was omdat ik een helm en een felblauwe kogelvrije vest bij had. Vooral dat felblauw moet de doorslag gegeven hebben. Ik zie Jaffa een van de agenten omhelzen en elkaar op de Afghaanse manier groeten, elkaar traag op beide wangen kussend. Snapte er niets van. Weer zo'n truk van Jaffa.
Bagram Airbase
Doorrijden naar een andere ingang, omdat deze ingang gesloten is wegens een bomaanslag die iets te veel doden heeft gemaakt en vanaf nu als onveilig wordt beschouwd. Een Amerikaanse soldaat pikt me op en brengt me naar de base. Afscheid van Hasan, ingenieur en Jaffa. We zullen elkaar over twintig dagen terugzien.
SSG Lamar neemt me mee naar de Media Operations Centre, waar ik aan iedereen word voorgesteld. Soldaten zijn aan het monteren, foto's aan het selecteren, websites aan het updaten, radioprogramma's aan het voorbereiden en het FOX-nieuws aan het bekijken op een mega hi-def flatscreen scherm. SSG Tynes neemt me mee naar 'Hotel California', een militaire barak waar ik de kamer 'San Diego' toebedeeld krijg. Op een blad papier met de huisregels staat vermeld: 'You can check out whenever you want, but you can never leave.'
Ik ga onmiddellijk met Tynes op stap op zoek naar de heli die me naar Khost moet brengen. Flight cancelled. Morgen misschien meer geluk. Later op de avond komt Tim Hetherington aan, een fotograaf die dit jaar de World Press Photo gewonnen heeft met een reportage uit Kunar. Hij gaat voor de laatste keer naar Kunar om zijn reportage af te werken.
We bezoeken 's avonds een Bunnie show ? er zijn allerlei bekende voetbalspelers, basketspelers, Playmates en acteurs die ik van haar noch pluimen ken. Het doet me allemaal iets teveel aan Apocalypse Now denken. Op grote spandoeken aan de terminals prijken de slogans: 'We are Warriors' of 'Army strong. Stay army'. Ik zie meisjes M-16 rifles over hun schouder meezeulen die bijna even groot zijn als henzelf. Overal sloffen soldaten met overgewicht voorbij. Alles is te veel.
John Deere-golfwagentjes brengen je overal heen via Disney Avenue, de hoofdstraat. Brommertjes van Pizzahut snorren over de gladgestreken asfalt ? snel pizza leveren voor een of andere four star chef. Burger King en McDonalds zijn eveneens van de partij. Tussenin lopen Afghanen papiertjes te rapen, zandzakjes te vullen of op te dienen in de messroom. Als ik hen voorbijloop groet ik hen in Farsi. Leuk om hen te zien oplichten wanneer je hun taal spreekt. Zacht antwoorden ze je, alsof Farsi een verboden taal op de base is. Ik weet niet waar ik ben. Is dit Afghanistan? Alleen de stoffige rukwinden en de scheefgewaaide acaciabomen op Disney Avenue suggereren dat dit Afghanistan zou kunnen zijn. Ik bekijk de knoestige stammen van de bomen en bedenk wat ze allemaal gezien hebben, welke legers er allemaal naast hen over Disney Avenue gedenderd zijn.
Ik zie naast de Fransen, de Polen, de Albanezen, de Tsjechen, de Spanjaarden, de Macedoniërs, de Noren en de Italianen zelfs Egyptische soldaten rondlopen. Ik vraag me af welke politieke move hen tot Afghanistan gebracht heeft.
In het midden van de base bevindt zich de PX, een soort winkelcentrum voor de 20.000 soldaten die er gelegerd zijn. Wanneer ik dit aan het schrijven ben, hoor ik achter me een paniekreactie van een sergeante van de Media Operations Centre: "You can't believe it, the PX has closed today, we are going to die?!"
Naast mij veranderen SSG Tynes en een andere sergeant van televisiekanaal. Ze besluiten een film te bekijken. Eerst even de microwave vullen met Burger Kings. "Hey Pieter, you wanna watch a movie with us? It is named '24', it is about a nuclear bomb they have to find in the centre of LA, before the globe explodes!"
Ik ga slapen en besluit de volgende dag contact te zoeken met de Franse troepen. Un peu français me fera du bien. Op zijn zachtst uitgedrukt een iets doordachte en meer gerelativeerde ervaring. Ik begeef me naar mijn 'San Diego' room , waar ik Sarah en Mary tegen het lijf loop, twee journalisten van The Washington Post die net van een embedded terug zijn gekeerd en een reportage maakten over 'The winning of the Afghan hearts and minds'. "They aren't winning them at all, Pieter?" Ik word door Sarah overstelpt met PowerBars, Shot Bloks, MarathonEnergy, Beef Sticks en andere high speed rommel, die ik vriendelijk aanneem. Goed voor onze trip in Pamir, waar je alleen maar kan dromen van die stuff en je waar je het werkelijk nodig hebt.
Het eten is hier een feest. Gewoon té té té té, maar werkelijk TE veel. Op elk gerecht staat vermeld hoeveel calorieën er in een stukje cake, kipbrochette, frieten of salade zitten. Is dit een soort preventieve actie?
Maandag 14/07 zou ik een heli vlucht naar Khosh moeten hebben. J'espère vraiment vooraleer ik teveel calorieën naar binnen heb gewerkt.
Tekst: Pieter-Jan De Pue
Eindredactie: Ann De Craemer