Ode aan Markies de Sade

In het kader van de televisieserie Made in Europe, organiseerden we in het voorjaar van 2017 in samenwerking met VPRO en Canvas een verdiepend podiumprogramma. Van een erotische schrijfwedstrijd tot gesprekken over de toekomst van Europa, acht weken lang toonde deBuren zich van zijn kleurrijkste kant. 

Elke avond begonnen we met een ode aan het icoon dat die avond centraal stond. Ze werden geschreven door jonge makers die eerder deelnamen aan onze schrijfresidentie in Parijs.

Wees op je hoede, meisjes. Voor seksueel geweld. Voor geslachtsziekten. Voor zwangerschap. Op straat. In de klas. Op het werk. Thuis, vooral. Wees toch voorzichtig, leren ze ons. Het gevaar schuilt in donkere hoekjes en kleine lokaaltjes, in microscopische virusdeeltjes en altijd in de hoofden van de mannen die ons omringen.

Treurig beeld

Seksuele intimidatie en seksueel geweld tegen vrouwen staan vandaag volop in de belangstelling en op de agenda van politici. Dat is goed, dat is nodig. Maar uit de artikels en discussies over het onderwerp, doemt een treurig beeld op. De vrouw, het arme slachtoffer, struikelt door een donker bos, achter elke boom schuilt wel een mannetje met vieze bedoelingen. Op haar rug is zonder haar weten een papiertje geprikt: verkracht me, verneder me. Ook de mannen komen er bekaaid af: zij zijn hongerig, nooit te vertrouwen, willen immers alleen maar seks, het liefst nog zonder knellend rubbertje. Dat vrouwen ook hitsige lichamen kunnen zijn, die soms willen nemen en vernederen en soms genomen en vernederd willen worden, dat wordt voor de goede zaak verzwegen - dat zou de rol van slachtoffer bezoedelen.

De Sade anno 2017

Ik vraag me af of markies de Sade meewarig op ons zou neerkijken. Meer dan tweehonderd jaar na zijn geschriften schieten we van seks nog steeds in een kramp, en niet van de extatische soort. Wij, anno 2017, zouden De Sade terecht aanklagen en veroordelen. Naast een klootzak, was hij ook een verkrachter die nietsvermoedende dienstboden en lakeien mishandelde. Hij liet een spoor van seksuele vernieling achter, tot in het gesticht waar hij uiteindelijk eindigde.

Ik neuk, dus ik ben, vond De Sade. Meer dan lichamen zijn wij mensen niet. En meer dan vrijheid en plezier willen die lichamen niet. Dat gebiedt de natuur en met haar valt niet te redetwisten. De natuur is bovendien wreed en vies: het pleziert haar dat we ons laten gaan, op alle mogelijke manieren. Waarom zou het 'altaar van Sodom' anders zo verleidelijk dicht bij het 'altaar van Venus' zitten?

De Sade als advocaat van de erotische gelijkheid tussen mannen en vrouwen

In die markies met zijn perverse verhalen vol pijn en onderwerping, vermoed je niet meteen een bondgenoot van het feminisme. Nochtans: schrijfster Angela Carter las zijn werk met feministische argusogen en werd verrast. Bij De Sade heeft iedereen het potentieel verdorven te worden.

Neem nu Juliette, uit de gelijknamige novelle: het onschuldige weesmeisje nestelt zich in de rol van ongenaakbare dominatrix, die aan haar wrede spelletjes plezier beleeft en er ook nog eens geld aan overhoudt. Anders dan bij zijn pornografische navolgers, die tot op vandaag vooral grossieren in mooie, onderdanig kronkelende vrouwenlichamen, zag Carter in De Sade een advocaat van de erotische gelijkheid. De vrouwen uit zijn verhalen zijn niet alleen maar slachtoffers van mannelijke belagers. Ook zij volgen hun verlangens, ontpoppen zich tot perverten.

De Sade, zijn verhaal is bekend, eindigde in een gesticht. Maar ook vandaag brengen driften ons nog van ons à propos - vooral als ze van vrouwen komen. Daarom: schrijvers, filmmakers, kunstenaars: laat de vrouwelijke drift weer razen. Zoals in de vlezige, bloederige, natte, pijnlijke, en gelukzalige wereld van De Sade, waar het seksuele vuur iedereen verschroeit, mannen zowel als vrouwen.

Heleen Debruyne,7 maart 2017, Brussel